Κι όμως, υπήρξε Ατλαντίδα!

Απόλυτα αληθινή χαρακτηρίζεται η ιστορία της Ατλαντίδας στον πλατωνικό Τίμαιο, αν και στη μεταγενέστερη φιλολογία επικράτησε ο χαρακτηρισμός «μύθος». Το γεγονός όμως ότι η πληροφόρηση που μας διασώζει ο Πλάτων για την ιστορία της Ατλαντίδας ανάγεται σε ένα παρελθόν πολύ μακρινό, 9.000 χρόνια πριν από την εποχή του Σόλωνα, καθιστά ριψοκίνδυνη κάθε τοποθέτηση πάνω στο ζήτημα της ιστορικής της αλήθειας και αναγκαία την ερμηνεία των φιλοσοφικών στόχων και προθέσεων του Πλάτωνα.
Προκειμένου να φωτίσει η Αν. Καθηγήτρια του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ., Θεόπη Παρισάκη την «παράδοξη», όπως τη χαρακτηρίζει ο Πλάτων, ιστορία της Ατλαντίδας, την προσέγγισε σε τρία επίπεδα και κατέληξε στα παρακάτω συμπεράσματα:

Σημασία των λέξεων «μύθος» και «λόγος»
στην αρχαία ελληνική σκέψη
και το έργο του Πλάτωνα.
Από την εξέταση προκύπτει ότι σε επίπεδο χρήσης της γλώσσας αδυνατούμε να λύσουμε το πρόβλημα, καθώς οι λέξεις μύθος και λόγος στην αρχαία ελληνική φιλολογία είναι συχνά ταυτόσημες, ενώ στο πλατωνικό έργο είναι δυνατό οι δύο λέξεις άλλοτε να χρησιμοποιούνται σε αντιδιαστολή μεταξύ τους και άλλοτε το ίδιο χωρίο να αποκαλείται συγχρόνως μύθος και λόγος.

Απόψεις του Πλάτωνα για το μύθο
Στην Πολιτεία ο Πλάτων αντιλαμβάνεται το μύθο ως ψευδή λόγο, που όμως μπορεί να εμπεριέχει και αλήθειες. Διακρίνει, ωστόσο, δύο κατηγορίες μύθων: αυτούς που αποτελούν «αληθώς ψεύδη» και απορρίπτονται για την ιδανική πολιτεία του ως βλάσφημοι και καταστρεπτικοί για την παιδεία των νέων και αυτούς που εκφράζονται στα λόγια και αποτελούν ομοιώματα ψεύδους που μπορούν να χρησιμεύσουν ως φάρμακο για την αποτροπή του κακού.
Πρόκειται για τα λεγόμενα «γενναία ψεύδη» που αποσκοπούν στο να κάνουν το ψέμα να μοιάζει όσο γίνεται περισσότερο όμοιο με την αλήθεια, προκειμένου να επιτύχουν μέσω της πειθούς ένα ευεργετικό για το γενικό συμφέρον αποτέλεσμα.

Χρήση και λειτουργία του πλατωνικού μύθου
Αν ανατρέξει κανείς στο σύνολο του πλατωνικού έργου διαπιστώνει μια ποικιλία στη χρήση και τη λειτουργία του μύθου. Οι μύθοι μπορεί να κυμαίνονται από καθαρά φανταστικές επινοήσεις έως αφηγήσεις που αντλούνται από την παράδοση ή την ιστορική πραγματικότητα.
Η διήγηση της Ατλαντίδας, ειδικά, εμφανίζεται σα να βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος από τα οποία προκύπτει ένα ηθικό δίδαγμα. Περιγράφει τον πόλεμο της αρχαίας ευνομούμενης Αθήνας με τη μεγάλη θαλάσσια επεκτατική δύναμη της Ατλαντίδας έξω από τις Ηράκλειες στήλες στον Ατλαντικό ωκεανό, η οποία ηττήθηκε από τους αρχαίους Αθηναίους όταν υπέπεσε σε ηθικό εκφυλισμό και κυριεύθηκε από το πάθος της πλεονεξίας.
Η ιστορία ανακαλεί μια ανάμνηση που μεταδόθηκε προφορικά από γενιά σε γενιά, γεγονός που συνηγορεί υπέρ μιας μυθικής διήγησης.
Από την άλλη μεριά, η ιστορία εμφανίζεται χρονολογημένη και καταγραμμένη στα ιερά κείμενα των σοφών ιερέων της Αιγύπτου, γεγονός που υπαινίσσεται την πιστότητά της. Αν συγκρίνουμε την αφήγηση της Ατλαντίδας με άλλους μύθους που χρησιμοποιεί ο Πλάτων, διαπιστώνουμε ότι σε κανέναν δεν αναφέρει τόσες λεπτομέρειες ως προς το περιεχόμενο και τον τρόπο μετάδοσής του και δεν κάνει τόση προσπάθεια να πείσει για την αλήθειά του.
Ωστόσο, μολονότι δε μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο η ιστορία να έχει ιστορικό υπόβαθρο ή να συγκροτήθηκε, εν μέρει τουλάχιστον, από ιστορικά στοιχεία, δε μπορούμε να αποκλείσουμε και την πιθανότητα να πρόκειται για παρεφθαρμένη παράδοση που δε διατηρούσε πλέον την αρχική σημασία της.
Η ιστορία της Ατλαντίδας λειτουργεί ως ένας ακόμη ηθικοπολιτικο-φιλοσοφικός μύθος που, μέσω της ιστορικής αναβίωσης της ιδανικής πολιτείας στο απώτερο παρελθόν, επιδιώκει την επίτευξη κοινωνικής και ηθικής αρετής για τους συγχρόνους του. Άλλωστε η αναβίωση αυτή συνάδει με το ενδιαφέρον του Πλάτωνα, στους γεροντικούς του διαλόγους, να επιβεβαιώσει εμπειρικά τη θεωρία του.
Η αμφίσημη στάση του Πλάτωνα απέναντι στο μύθο μας οδηγεί, σύμφωνα πάντα με την κ. Παρισάκη, στο συμπέρασμα ότι ίσως, εν τέλει, είναι περισσότερο ασφαλές να αναφερθούμε στις προθέσεις του και να πούμε ότι αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την ιστορία της Ατλαντίδας γιατί εξυπηρετούσε τους στόχους του παρά γιατί την πίστευε– αν πράγματι την πίστευε– για αληθινή.
Να σημειωθεί ότι η έρευνα της κ. Παρισάκη ανακοινώθηκε στο πλαίσιο του Συνεδρίου για την παρουσίαση επιστημονικά τεκμηριωμένων απόψεων σε θέματα που αφορούν στη χαμένη Ατλαντίδα, και πραγματοποιήθηκε στις 10-11 Νοεμβρίου 2008 στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Η ανακοίνωση της θα συμπεριληφθεί στα πρακτικά του Συνεδρίου, που θα εκδοθούν μέσα στο 2009.

Τι συνέβαινε στα Αντικήθυρα;

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

«Αιγιλία (Αντικύθηρα): Ναυτική βάση του περσικού στόλου ή/και πειρατικό καταφύγιο στο Αιγαίο. Τα αποτελέσματα των τελευταίων ανασκαφικών ερευνών στο "Κάστρο" των Αντικυθήρων» είναι το θέμα της διάλεξης που θα δώσει ο Αρχαιολόγος της ΚΣΤ' (26^ης) Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Άρης Τσαραβόπουλος.

Το σημερινό λιμάνι του ποταμού

Στα Αντικύθηρα σώζεται μια ολόκληρη τειχισμένη πόλη έκτασης 300 περίπου στρεμμάτων που χρονολογείται από τα μέσα του 4ου έως τα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ. Τα τείχη της σώζονται σε όλο τους το μήκος και σε πολλά σημεία το σωζόμενο ύψος τους φτάνει τα 6 μέτρα.

Οι τελευταίες έρευνες οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το νησί έγινε προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί ως ναυτική βάση από τον Περσικό σ

τόλο τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην αγωνιώδη και τελικά αποτυχημένη προσπάθεια της Περσικής αυτοκρατορίας να επιτεθεί από τα μετόπισθεν στο Μ. Αλέξανδρο, ο οποίος ήδη είχε επιτεθεί στη Μικρά Ασία, και να περιορίσει το Μακεδονικό στόλο στο Αιγαίο.

Το αρχαίο λιμάνι στον Ξηροπόταμο

Το νησί, όπως φαίνεται από τις επιγραφικές μαρτυρίες αλλά και από τα αρχαιολογικά ευρήματα, μετά την πτώση της Περσικής αυτοκρατορίας, συμμετείχε στην πειρατική δραστηριότητα που ανέπτυξαν κατά την ελληνιστική περίοδο οι πόλεις της Κρήτης οι οποίες ανταγωνίζονταν μεταξύ τους να το θέσουν υπό τον έλεγχό τους, αφού θα τους έδινε τη δυνατότητα να ελέγχουν το πέρασμα από και προς τη Δυτική Μεσόγειο. Η πόλη δέχθηκε δυο σημαντικές επιθέσεις στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. από τους Ρόδιους που είχαν ενοχληθεί από την πειρατική δραστηριότητα στο νησί και, στα τέλη του ίδιου αιώνα από τον Φίλιππο τον 5ο της Μακεδονίας ή από τον Νάβι της Σπάρτης στην προσπάθειά τους να επέμβουν στις υποθέσεις των Κρητικών πόλεων. Η πόλη καταστράφηκε κατά την εκστρατεία των Ρωμαίων “κατά της πειρατείας”, το 69-67 π.Χ. με την καταστολή της «Κρητικής Επανάστασης».

Από το καλοκαίρι του έτους 2000, μετά από πρόσκληση της κοινότητας Αντικυθήρων και με την οικονομική υποστήριξή της, κλιμάκιο της ΚΣΤ΄ (πρώην Β΄) Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων άρχισε, περιορισμένης κλίμακας ανασκαφική έρευνα, στο χώρο του “Κάστρου”, στα βόρεια του νησιού.

Στόχος της ανασκαφής, η οποία συνεχίζεται έως σήμερα κάθε καλοκαίρι, είναι η συναγωγή συμπερασμάτων για τη φύση και τη σημασία των αρχαιοτήτων του χώρου και η δημιουργία αρχαιολογικού πάρκου που θα συμβάλλει στην ανάπτυξη του απομονωμένου και ξεχασμένου νησιού, του οποίου ο πληθυσμός από τα μέσα της δεκαετίας του 50’ άρχισε να φθίνει φτάνοντας, σήμερα, να αριθμεί μόνο 20-30 μόνιμους κατοίκους.

Αντικήθυρα, μέρος της οχύρωσης -οχυρωματικός πύργος

Στην ανασκαφή συμμετέχουν φοιτητές από πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού, που διαμένουν σε αντίσκηνα, ενώ κατά τη διάρκεια της ανασκαφής η ανασκαφική ομάδα προσκαλεί όλους τους κατοίκους και τους επισκέπτες του νησιού να επισκεφτούν το χώρο για να ξεναγηθούν στο χώρο και να παρακολουθήσουν την πρόοδο της.

Η Διάλεξη θα πραγματοποιηθεί την, Πέμπτη 20 Νοεμβρίου 2008 και ώρα 19.30, στο Μουσείο Εκμαγείων, στο Νέο Κτίριο της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. Η εκδήλωση διοργανώνεται από τον Τομέα Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ.